نویسنده: دکتر مهدی گنجوی
اتفاقی که این روزها شاهد آن هستیم ــ ورود کتابهای فارسی به قفسههای ایندیگو، بزرگترین کتابفروشی زنجیرهای کانادا ــ که به همت و کنشگری نشر آسمانا محقق شده است صرفاً یک تغییر در سیاست فروش یا یک تصمیم بازاریابی از سوی ایندیگو نیست؛ بلکه رخدادی مهم در نسبت میان زبان، فرهنگ و هویت ملی است.
ادبیات فارسی بهمثابه بخشی از ادبیات کانادا
ادبیات کانادا، اگر بهراستی بخواهد آینهی زیست فرهنگی این کشور باشد، نمیتواند تنها به زبانهای رسمی (ادبیات نویسندگان انگلیسی و فرانسوی) و ادبیات بومیان کانادا محدود بماند. جامعهای که بر مهاجرت بنا شده، باید ادبیات مهاجران و دیاسپورای خود را هم جزئی جداییناپذیر از بدنهی ادبی خود بشناسد. فارسی امروز نه تنها زبان خانهها و محافل ایرانی، افغانستانی و تاجیکستانی-کانادایی است، بلکه زبان خلق آثار فراوانیست که در همین خاک نوشته و منتشر میشوند.
دکتر مهدی گنجوی، استاد تاریخ کتاب در دانشگاه تورنتو و مدیر نشر آسمانا معتقد است هر تصویری از ادبیات کانادا که کتاب و ادبیات فارسی و سایر زبانهای مهاجران را نادیده بگیرد، تصویری ناقص، تقلیلیافته و محدود است. ادبیات فارسی امروز در کانادا از نظر قابل قیاس با حضور کتاب فارسی در شبهقاره و هند درچند قرن پیش است. نشر فارسی چنان پویاست و تعداد نویسندگان، شاعران و مورخان فارسی چنان زیاد شده که حتی نوشتن تاریخ ادبیات فارسی بدون در نظر گرفتن ادبیاتی که در کانادا و امریکای شمالی تولید میشود تاریخی ناقص خواهد بود.
از «چندفرهنگی» تا «چندزبانی»
کانادا سالهاست خود را کشوری چندفرهنگی معرفی میکند. اما چندفرهنگی بدون چندزبانی معنای عمیقی ندارد. شروع به پذیرش رسمی کتابهای فارسی در ویترین ایندیگو نشان میدهد که چندفرهنگی تنها در سطح جشنوارههای قومی یا غذاهای محلی باقی نمیماند، بلکه به حوزهی زبان و دانش نیز گسترش مییابد. اینجا زبان فارسی نه صرفاً میراث هویتی محدود به مهاجران، بلکه بخشی از گفتوگوی عمومی جامعهی کانادایی میشود.
به نظر گنجوی، دانش نهفته در اثار فارسی مکتوب و منتشر شده در کانادا برای درک چندلایه از این کشور و تحولات جهانی نقشی بسیار مهم ایفا میکند که نباید نادیده گرفت. فارسی تاریخی جهانی دارد و این زبانِ جهانی را به هویت یک جمعیتِ مهاجر تقلیل دادن ناشی از عدمِ شناخت درست تاریخی و معاصر از گستره آن و دانش تولید شده در آن است. در راستای همین رویکرد بود که نشر آسمانا سال گذشته نمایشگاه «کتاب فارسی الف» را در همراهی با جمعی از ناشران و کتابفروشان تورنتو تاسیس کرد که با استقبال چشمگیری مواجه شد.
مطالبهگری فرهنگی و تغییر ساختارهای نمایندگی
بنا به اطلاعیه نشر آسمانا، رسیدن به این نقطه نتیجهی ماهها مکاتبه و مطالبهگری فرهنگی بوده است. این نشان میدهد که ساختارهای فرهنگی و اقتصادی به خودیِ خود به سمت گشودگی پیش نمیروند، بلکه باید با ممارست، پیگیری و مفهومسازی تغییر داده شوند. ورود کتاب فارسی به ایندیگو درواقع نمونهای عملی از چگونگیِ «بازنماییِ» یک جامعهی زبانی در ساختارهای فرهنگی کلان کشور است. این رخداد به ما یادآور میشود که هویت فرهنگی چیزی ایستا و از پیش تعیینشده نیست، بلکه محصول کشاکش، مطالبهگری و مشارکت فعالانه است.
پیامدهای اجتماعی و بیننسلی
برای نسل دوم و سوم مهاجران ایرانی–کانادایی، دیدن کتابهای فارسی در ایندیگو معنایی فراتر از خرید کتاب دارد. این رخداد به آنان میگوید: زبان شما حاشیهای و موقت نیست، بلکه بخشی رسمی از صحنهی فرهنگی این کشور است. چنین بهرسمیتشناختنی میتواند احساس تعلق، اعتمادبهنفس فرهنگی و پیوند میاننسلی را تقویت کند.
بازتعریف ادبیات کانادایی
از این منظر، عرضهی کتابهای فارسی در ایندیگو یک نقطهی آغاز است: آغاز فصلی که در آن ادبیات کانادا نه صرفاً متشکل از دو زبان رسمی و زبانهای بومیان کانادا، بلکه مجموعهای چندزبانه است که زبانهای مهاجران نیز در آن حضور دارند. اگر این مسیر ادامه یابد، ادبیات کانادایی خود را بازتعریف خواهد کرد: ادبیاتی که نه در مرزهای زبانی محدود، بلکه در گسترهی تجربههای زیستهی مردمانی متنوع شکل میگیرد.
به بیان دیگر، این رخداد صرفاً افزودن چند قفسهی فارسی به یک کتابفروشی نیست؛ بلکه میتواند گامی در جهت بازاندیشیِ هویت فرهنگی و ادبی کانادا تلقی گردد. اینکه چه میزان این نقطهی شروع پایدار بماند و گسترش یابد البته به حمایت خوانندگان و جوامع فارسیزبان از این اقدام راهگشا بستگی دارد.
ارسال نظرات