سومین سالگرد شلیک به پرواز ۷۵۲

کشته شدنِ مسافران پرواز ۷۵۲ps به دست موشک‌های سپاه پاسداران سه‌ساله شد. بیش از هزار روز گذشت و هرروز برگی به صفحه‌های پرونده دادخواهی خانواده‌های قربانیان افزوده شد. در این سه سال با پیگیری مستمر خانواده‌ها اتفاق‌هایی رقم خورد که نه تنها اجازه نداد این جنایت فراموش شود که ابعاد بسیار گسترده‌تری هم به خود گرفت تا جایی که در خیزش ایرانیان بعد از کشته شدن مهسا امینی، حامد اسماعیلیون، سخنگوی خانواده‌های پرواز، توانست با دعوت از مردم، تجمع‌های بسیار بزرگی از ایرانیان مهاجر را در گوشه گوشه جهان رقم بزند و صدای مردم داخلِ ایران را به جهان برساند.

پرونده پرواز ۷۵۲ps همچنان باز است و روزهای پرفرازونشیبی را گذرانده است اما در روزهای پایانی سال گذشته، ۲۸ دسامبر ۲۰۲۲، و درست در زمانی که دنیا چشم به احوالات ایران دوخته بود، خبر مهمی رسید: «چهار کشور کانادا، بریتانیا، سوئد و اوکراین در بیانیه مشترکی از تلاش خود برای کشاندن جمهوری اسلامی به دیوان کیفری لاهه به‌منظور حل اختلافات در پرونده سرنگونی پرواز پی‌اس ۷۵۲ و پاسخگو کردن جمهوری اسلامی خبر دادند. در بیانیه‌ای که از سوی این کشورها منتشر شد، آمده است که اگر این اختلافات ظرف شش ماه حل‌وفصل نشود، ایران به دیوان بین‌المللی لاهه کشیده می‌شود.»

در پرونده پیش رو و در زمانی که‌امید به نتیجه رسیدن مسیر سختِ دادخواهی بسیار بیشتر شده و این ‌امید به ‌امید بزرگ‌تری برای همه ایران پیوند خورده است، نگاهی داشته‌ایم به نقش ایکائو در این پرونده و مهم‌ترین اتفاق‌هایی که در مسیر دادخواهی تا به امروز و بعد از گذشت سه سال از این فاجعه؛ رقم خورده است.

ایکائو: ما اختیاری نداریم اما به جمهوری اسلامی گفتیم احترام بگذارد!

یکی از سازمان‌هایی که از ابتدای پرونده پرواز۷۵۲ps همواره درباره اختیارات و عملکردش بحث وجود داشت، ایکائو است. سازمان بین‌المللی هوانوردی که مختص «هوانوردیِ غیرنظامی» است؛ زیر نظر سازمان ملل متحد فعالیت و وضع قوانین و مقررات هوانوردی را بر عهده دارد. ایکائو که از شش سال پیش (۲۰۱۷) برنامه به‌ روز کردن طرح جامع هوانوردی را دارد که به موضوعات مرتبط با تروریسم و حمل محموله‌های انفجاری (با هواپیماهای غیرنظامی) می‌پردازد؛ خودش را مرجعی برای تصمیم‌گیری نمی‌داند و می‌گوید قدرت اجرایی ندارد بااین‌حال مدعی است که در این سه سال گذشته به‌دفعات از جمهوری اسلامی، خواسته تا رسیدگی به این پرونده را سرعت ببخشد.

خانواده‌های پرواز در این سه سال همواره خواستار پیگیری و موضع‌گیری این نهاد بودند و بارها تجمعاتی در مقابل این سازمان شکل داده‌اند.

آن‌ها بر این باور هستند که جمهوری اسلامی از خانواده‌هایشان به‌عنوان «سپر انسانی» برای اهداف نظامی‌اش استفاده کرده و برای همین هم «ایکائو» مسئولیت بیشتری درباره این موضوع دارد.

آن‌ها در ابتدا امید بیشتری به عملکرد این نهاد بین‌المللی داشتند. حامد اسماعیلیون سخنگوی این خانواده‌ها در تاریخ هفدهم دسامبر ۲۰۲۱ توییتی با این مضمون را منتشر می‌کند: «شما که در هر کوی و برزن دوربین دارید فیلم دوربین‌های فرودگاه کثافت‌تان را منتشر کنید. نشان بدهید از ساعت ۵:۱۵ تا ۶:۱۲ در صبح هجدهم دی‌ماه با هواپیمای مسافربری چه کرده‌اید. برای ما که مدت‌هاست وقت‌تان سرآمده اما تا ارجاع این پرونده به ایکائو بیست روز فرصت دارید.» اما جمهوری اسلامی گویا از ایکائو و نحوه عملکردش شناخت بیشتری دارد و به این فرصت داده شده، بهایی نمی‌دهد.

بااین‌حال خانواده‌های جان‌باختگان پرواز اوکراین بارها تجمع اعتراضی در برابر مقر ایکائو که در شهر مونترال است، برپا می‌کنند. آن‌ها خواستار محکوم کردن جمهوری اسلامی می‌شوند. در توییتی که صفحه رسمی خانواده‌های پرواز در سال ۲۰۲۱ منتشر می‌کند، می‌خوانیم: «خانواده‌ها و دوستان قربانیان پی‌اس ۷۵۲ به بی‌عملی و بی‌تفاوتی ایکائو در ۱۸ ماه گذشته اعتراض دارند. درحالی‌که جمهوری اسلامی کنوانسیون‌های بین‌المللی را در ساقط کردن پرواز ۷۵۲ به‌شدت نقض کرده، ایکائو هیچ کاری برای محکوم کردن آن انجام نداده است.»

اما جواب ایکائو به این درخواست و این تجمع تنها یک متن توییتری است: «ایکائو می‌خواهد بار دیگر از انجمن خانواده‌های جان‌باختگان پرواز پی‌اس ۷۵۲ به خاطر نمایندگی فعالانه قربانیان این واقعه تراژیک قدردانی کند.»

حامد اسماعیلیون: ایکائو حتی یادش نمی‌آید، سرنگونی ۷۵۲ psرا محکوم نکرده!

پاسخگو کردن ایکائو و درخواست برای محکوم کردن جمهوری اسلامی راه به‌جایی نمی‌برد و در این میان اسم «فرهاد پرورش» پررنگ می‌شود.

فرهاد پرورش نماینده جمهوری اسلامی در سازمان ایکائو است و در مونترال زندگی می‌کند. او پیش‌ازاین سمت، تا سال ۲۰۱۷ سرپرست شرکت هواپیمایی «ایران ایر» بوده است. در فایل صوتی که از جواد ظریف و صحبت‌های محرمانه‌اش به بیرون درز می‌کند، گفته می‌شود، فرهاد پرورش زمانی که رئیس شرکت ایران‌ایر بوده است؛ در قاچاق اسلحه به سوریه با قاسم سلیمانی همکاری می‌کرده است.

حامد اسماعیلیون در یکی از مصاحبه‌هایش با یورونیوز به این موضوع اشاره می‌کند: «این آدم- فرهاد پرورش- در مونترال کانادا زندگی می‌کند و با نماینده کشورهای دیگر می‌تواند در تماس باشد. به‌هرحال برخورد کشورها با وقایعی که در ایران اتفاق می‌افتد بسیار محافظه‌کارانه بوده است. حتی سرنگون کردن پرواز پی‌اس ۷۵۲ را شورای ایکائو محکوم نکرد و بعدها که من با چند نفر از اعضای شورا صحبت می‌کردم و با خود ریاست سازمان صحبت می‌کردم به یاد نمی‌آوردند که این کار را نکرده باشند. اصلاً جزییات ماجرا یادشان نبود و من از آن‌ها می‌پرسیدم مگر در سه- چهار سال اخیر چند هواپیما از خطوط بین‌المللی سرنگون شده است؟ فقط یک پرواز بوده است و آن هم پرواز پی‌اس ۷۵۲ بوده است. به‌هرحال اصلاً به یاد نمی‌آوردند یا این‌گونه وانمود می‌کردند.»

• استانداردهای دوگانه ایکائو، سازمانی بوروکراتیک و سیاسی دسامبر سال گذشته با بازگرداندن هواپیمایی که همسر و دختر علی دایی فوتبالیست مطرح ایرانی و منتقد جمهوری اسلامی، مسافر آن بودند، بازهم نام «ایکائو» و انتقادها مبنی بر عدم موضع‌گیری‌اش در قبال جمهوری اسلامی پررنگ شد.

اما پاسخ ایکائو چه بود؟ توییتی با این مضمون: «هنوز شکایتی بابت این موضوع از کشوری دریافت نکرده است. هرگونه نقض کنوانسیون شیکاگو تنها در صورت مطرح شدن از سوی دولت(های) آسیب‌دیده می‌تواند موردبررسی بین‌المللی ایکائو قرار گیرد.»

حامد اسماعیلیون سخنگوی انجمن خانواده‌های کشته‌شدگان هواپیمای اوکراینی هم در توییتی نوشت: «تعجب نمی‌کنم که چرا اجبار پرواز ماهان‌ایر به فرود در فرودگاه کیش با بی‌اعتنایی کامل این سازمان وابسته به سازمان ملل مواجه می‌شود. بااین‌حال ‌امشب در توییتر برای پرزیدنت این سازمان نوشتم که استانداردهای دوگانه آن‌ها در برابر این حکومت خون‌خوار چگونه جان همه ما را به لب رسانده است. سازمان جهانی هوانوردی غیرنظامی یک سازمان بوروکراتیک و به‌شدت سیاسی است. سازمانی تابعه سازمان ملل که فراموش کرده است به چه منظور تأسیس شده. ماه‌ها طول کشید تا توانستیم راهی به این سازمان بیابیم اما راه یافتن به این سازمان هم ذهنیت ما را نسبت به فساد و ناکارآمدی نهادهای متولی تغییر چندانی نداد. نمونه‌اش را در فرود اجباری پرواز ماهان‌ایر در کیش می‌بینید.»

او همچنین در رشته توییت‌های دیگری عنوان کرد: ««تعریف جدید» ایکائو از «بی‌طرفی» این است که «از مجرمان انتظار دارد که جرم خود را گزارش کنند.»

نماینده ایران در ایکائو: هرگز با نیروی قدس ارتباط نداشتم

سایت سی‌بی‌سی در ششم ژانویه ۲۰۲۳ گزارشی تحت عنوان «نماینده لیبرال خواستار محدودیت‌های مسافرتی «شدید» برای مقامات ایرانی متهم به ارتباط با تروریسم شد» منتشر می‌کند که در آن به کارنامه «فرهاد پرورش» هم اشاره شده است. در بخشی از این گزارش مفصل می‌خوانیم:

«فرهاد پرورش، متهم به داشتن ارتباط با گروه تروریستی سپاه قدس، (شاخه مخفی سپاه پاسداران و مسئول تأمین مالی، تسلیحات و آموزش گروه‌های افراطی) در زمان ریاستش بر شرکت هواپیمایی ایران‌ایر است. رسانه ایران اینترنشنال، مستقر در لندن، گزارش داده بود در زمانی که پرورش رئیس ایران‌ایر بوده، فرمانده سابق سپاه قدس - سرلشکر قاسم سلیمانی - از این شرکت هواپیمایی غیرنظامی برای اهداف نظامی استفاده می‌کرده است. البته پرورش این ادعا را رد می‌کند و در بیانیه‌ای به سی‌بی‌سی نیوز توضیح می‌دهد؛ هیچ‌گونه ارتباطی با نیروی قدس قبل، در حین و بعد از مسئولیتش به‌عنوان مدیرعامل ایران‌ایر نداشته است.

علی احساسی نماینده پارلمان کانادا: سفرهای پرورش را شدیداً محدود کنید

علی احساسی، نماینده حزب لیبرال و رئیس کمیته روابط خارجی پارلمان کانادا هم از دولت خواسته بود؛ برای نماینده ایران در آژانس هواپیمایی سازمان ملل در مونترال محدودیت‌های سفری «شدید» ی را اعمال کند.

احساسی با بیان اینکه دولت فدرال وکلایی را برای بررسی گزینه‌های موجود در مورد ادعاهایی مبنی بر ارتباط فرهاد پرورش، با یک گروه تروریستی دارد و دولت (کانادا) با کشورهای دیگر درباره پرورش در حال همفکری است؛ در توضیح اینکه اصلاً چنین چیزی- محدودیت رفت‌وآمد و سفر برای نماینده ج. ا در ایکائو- امکان اجرایی شدن دارد یا نه، پاسخ داده: «در مواردی از این قبیل، سابقه‌هایی وجود دارد که کشورهای میزبان سازمان‌های بین‌المللی می‌توانند محدودیت‌هایی را برای نمایندگان دیگر کشورها در داخل مرزهای خود اعمال کنند.»

در این گزارش با حامد اسماعیلیون، هم گفت‌وگو شده است. اسماعیلیون با بیان این مطلب که پرورش باید از کانادا و از این سازمان اخراج شود، عنوان کرده: «جمهوری اسلامی ایران لیاقت عضویت در این سازمان را ندارد.»

این موضوع اما از نظر وزارت حمل‌ونقل کانادا به این راحتی نیست، چراکه سازمان ملل متحد باید دراین‌باره تصمیم بگیرد و کانادا به‌عنوان کشور میزبانِ ایکائو چنین اختیاری را ندارد.

ایکائو: جمهوری اسلامی باید درباره فرهاد پرورش تحقیق کند، نه ما!

اما موضوع قابل‌تأمل پاسخ «ایکائو» به این سؤال است که آیا ایکائو اتهامات علیه پرورش را بررسی کرده یا خیر؟ سی‌بی‌سی می‌نویسد؛ «ایکائو گفته نمایندگان از سوی کشورهای خود منصوب می‌شوند و هرگونه تحقیقات مربوط به رفتار یا عملکرد آن‌ها باید توسط دولت‌های خودشان انجام شود.» پاسخی که نشان می‌دهد درهای این نهاد بین‌المللی از هر سو؛ حداقل تا به امروز؛ بسته بوده است.

وزیر حمل‌ونقل کانادا: اخراج پرورش بی‌طرفی ما را زیر سؤال می‌برد

عمر الغبرا وزیر حمل‌ونقل هم در پاسخ به این سؤال که آیا دولت آمادگی اعمال محدودیت‌های سفر برای پرورش در خاک کانادا را دارد یا خیر؛ جواب سرراستی نمی‌دهد و به CBC می‌گوید: «کارهای زیادی در حال انجام است و من نمی‌خواهم پاسخی به سؤالی بدهم که در حال بررسی است.»

دفتر الغبرا هم طی بیانه‌ای توضیح می‌دهد: «دولت به‌عنوان کشور میزبانِ ایکائو موظف است امتیازات و مصونیت‌های دیپلماتیک را برای نماینده جمهوری اسلامی در مونترال فراهم کند و اخراج پرورش بی‌طرفی کانادا را به‌عنوان کشور میزبان زیر سؤال می‌برد و احتمالاً اهداف کانادا در ایکائو از جمله اهداف مربوط به پرواز PS۷۵۲ را تضعیف می‌کند.»

ایکائو: ما تنظیم‌کننده روابط بین‌المللی هوانوردی نیستیم

در نهایت اینکه روز پنجشنبه پنجم ژانویه ۲۰۲۳، ده‌ها تظاهرکننده در اطراف دفتر سازمان بین‌المللی هوانوردی غیرنظامی (ایکائو) در مونترال تجمع کردند. معترضان تصمیم سازمان ملل متحد -که ایکائو زیر نظرش فعالیت می‌کند-برای واگذاری تحقیقات در مورد این پرواز مرگبار به جمهوری اسلامی را محکوم کردند. تصمیمی که به باور آن‌ها سپردن تحقیق درباره یک جنایت به دست همان کسی است که آن را رقم‌زده است.

سخنگوی ایکائو هم در آخرین واکنشی که به این خواسته‌ها داشته است؛ بیانیه‌ای کتبی به گلوبال نیوز ارسال کرده است: «ما به‌عنوان یک آژانس سازمان ملل از فعالیت‌های مسالمت‌آمیز در راستای تحقق عدالت اجتماعی استقبال می‌کنیم. این سازمان همواره از ایران خواسته است به تعهدات خود به‌عنوان یکی از امضاکنندگان کنوانسیون بین‌المللی هوانوردی غیرنظامی احترام بگذارد. ایکائو یک تنظیم‌کننده (روابط) بین‌المللی هوانوردی نیست و بر کشورهای عضو خود نیز اختیاری ندارد.»

گام بلند: پرونده پرواز PS۷۵۲ به دادگاه بین‌المللی لاهه رسید

درحالی‌که ایکائو همچنان از «بی‌اختیاری» خود می‌گوید؛ پرونده دادخواهی پرواز هواپیمایی اوکراین در امیدوارانه‌ترین مراحل خود قرار گرفته است.

جمهوری اسلامی از امضاکنندگان کنوانسیون ۱۹۷۱ مونترال است، معاهده‌ای بین‌المللی که دولت‌ها را متعهد به رعایت ایمنی هوانوردی بین‌المللی می‌کند. در ماده ۱۴ این کنوانسیون می‌خوانیم: «اختلافات بین دو یا چند دولت متعاهد در مورد تفسیر یا اجرای کنوانسیون حاضر که از طریق مذاکره حل‌وفصل نشود، بنا به تقاضای هر یک از آن دول به داوری ارجاع خواهد شد و چنانچه ظرف شش ماه از تاریخ تقاضای داوری، طرف‌های دعوی نتوانند در مورد ترتیب داوری به توافق برسند، هر یک از آن‌ها می‌‎تواند دعوی را طبق اساسنامه دیوان بین‌‎المللی دادگستری به آن دیوان ارجاع نماید.»

بر اساس همین ماده چهارشنبه ۲۸ دسامبر ۲۰۲۲، چهار کشور کانادا، بریتانیا، سوئد و اوکراین، در بیانیه مشترکی از تلاش برای کشاندن جمهوری اسلامی به دیوان کیفری لاهه و پاسخگو کردن رژیم جمهوری اسلامی خبر دادند. «ما امروز اقدام ملموسی انجام داده‌ایم تا اطمینان حاصل کنیم که تلاش‌های‌مان برای پاسخ‌گویی ایران برای سرنگونی غیرقانونی پرواز ۷۵۲ خطوط هوایی بین‌المللی اوکراین می‌تواند تا مرحله حل‌وفصل اختلافات پیش رود.»

خبر خوشی که زخم‌های عمیق خانواده‌های قربانیان پرواز را بعد از گذشت بیش از هزاران روز، کمی التیام بخشید و موجب شد تا «حامد اسماعیلیون»، مردِ پرتلاش این پرونده که این روزها برای بسیاری به نمادی از یک قهرمان و چهره‌ای سیاسی که می‌تواند در سرنوشت ایران تأثیرگذار باشد؛ انگشت‌هایش را از روی دکمه کانفرم کردن بلیت برای بازگشت به ایران بردارد.

اسماعیلیون در گفت‌وگویی که با شبکه فارسی‌زبان ایران‌اینترنشنال داشته است؛ دراین‌باره گفته: «آخرین باری که فکر کردم می‌خواهم به ایران برگردم اواخر نوامبر بود و اندازه یک کلیک به آن نزدیک بودم اما خرید بلیت را به فردایش موکول کردم. روز بعد به من اطلاع دادند که پرونده هواپیما در راه لاهه است و فکر کردم باید برای فرجام کاری که در کنار بقیه برایش سه سال با خون‌دل کار کردم، حضور داشته باشم و بعدازآن هم که سومین سالگرد هواپیما به‌زودی فرا می‌رسد. بعد هم اتفاقاتی افتاد که تردیدم را برای برگشت به ایران بیشتر کرد اما می‌دانم قبل از این که انقلاب کاملاً به پیروزی برسد، باید این کار را کرد.»